Ein lítil historía

Það er ekki úr vegi að rifja upp eina gamla sögu tengda sjávarútveginum fyrst að nýr sjávarútvegsráðherra Alþingis kemur úr röðum framsóknarmanna.

Einu sinni fóru tveir útgerðarmenn úr Garði á fund þáverandi sjávarútvegsráðherra framsóknarmanna, Halldórs Ásgrímssonar. Sem er ekki í frásögur færandi, nema hvað að umræðuefnið átti að vera umsókn þeirra um að fá snurvoðarleyfi í Faxaflóa fyrir báta í þeirra eigu, svokallað Bugtarleyfi á meðal þeirra sem þekkja til.

Ástæðan var einfaldlega sú að þeim sveið því að horfa upp á snurvoðarbáta frá Reykjavík og Keflavík, nánast skafa kálgarða þeirra Garðmanna og flytja aflann til vinnslu annars staðar.

Auðvitað synjaði Halldór þeim beiðninni, án allrar umhugsunar. Ástæðan sem hann gaf: Garðurinn væri ekki við Faxaflóa!

Tómstundamenntum þjóðina!

Eitt sinn þegar ég var að gramsa á internetinu vegna verkefnis sem ég þurfti að skila af mér í háskólanáminu, þá rakst ég á frétt í Viðskiptablaðinu frá 1. janúar 2010 og nefnist "Kostnaður vegna öldrunar hleðst upp" og byggðist hún meðal annars á grein sem má finna á vef Samtaka atvinnulífsins.

Þar kemur fram meðal annars að fjöldi íbúa á eftirlaunaaldri kemur til með að tvöfaldast á næstu fjórum áratugum í hlutfalli við fólk á vinnumarkaðsaldri ef við getum kallað það svo, það er að segja í Evrópu. Vegna þessa munu útgjöld vegna heilbrigðis- og lífeyrismála stóraukast og Framkvæmdastjórn ESB áætlar að þau muni aukast að jafnaði 3.4% af landsframleiðslu á ári, 2.3% vegna lífeyris og 1.1% vegna heilbrigðis og umönnunar aldraðra. 

Verg landsframleiðsla á Íslandi í krónum talið var 1.537.106.000.000 (rúmlega 1.537 milljarðar ISK). Ef við tökum lífeyrinn út og reiknum bara með heilbrigðismálum og umönnun aldraðra þá gæti kostnaðurinn verið um það bil 1.7 milljarður ISK sem hann hækkar ár frá ári. Heildarútgjöld til þjónustu vegna aldraðra í árslok 2010 var 7.209.000.000 kr (rúmlega 7 milljarðar ISK).

Í framhaldinu af þessu fór ég á vef Hagstofu Íslands og kannaði fjölda aldraðra á Íslandi. Í ársbyrjun 2010 voru íslendingar 65 ára og eldri 38.069 manns, þar af voru 3.079 manns sem þurftu að leita til hjúkrunar- og dvalarheimila eða á öldrunar- og hjúkrunarlækningarými sjúkrahúsanna, hlutfall þeirra af heildarfjölda einstaklinga yfir 65 ára aldri er því 8%.

Ef við gefum okkur að þetta hlutfall muni haldast óbreytt (8%) og heimfærum það upp á mannfjöldaspá Hagstofu Íslands, þá má áætla að fjöldi þeirra sem þurfa að leita til öldrunar- og hjúkrunarlækningarýma og dvalarheimila verði hátt í 8.000 manns árið 2060, miðað við að fjöldi íslendinga 65 ára og eldri verða 110.964.   

Hafi menn haft ærna ástæðu til þess að kvarta undan ICESAVE-reikningnum á sínum tíma, þá er komin hér nægjanleg góð ástæða til þess að hafa verulegar áhyggjur af framtíð hagkerfis Íslands.

En hvað er ég að tuða, tómstunda- og félagsmálafræðingurinn um hagtölur og hagkerfi Íslands?

Ástæðan er einfaldlega sú að með þátttöku í  heilbrigðum skipulögðum tómstundum viðheldur maður félagslegri færni, viðheldur andlegu og líkamlegu heilbrigði og þar með er kannski hægt að minnka líkurnar á því að maður þurfi á dýrri þjónustu á að halda þegar á efri árin eru komið.

Grískir heimspekingar forðum daga bentu á að ef það væri vinnan sem göfgaði manninn, þá væru það tómstundirnar sem mótuðu hann. Það er, hvernig einstaklingurinn nýtir frítíma sinn, getur haft gríðarleg áhrif á hvernig hann mótast sem samfélagsþegn. Lausnin er því að tómstundamennta þjóðina með því markmiði að auka ánægju hvers og eins einstaklings í frítíma þeirra. 

Með hugtakinu tómstundamenntun er átt við ferli sem á að leiða til þess að einstaklingurinn nái að hámarka ánægju sína í tómstundum sínum. Það er að segja renna styrkari stoðum undir einstaklinginn þannig að hann geti valið sér tómstund við hæfi og þroskast á þann veg að útkoman verði öllu samfélaginu til góða á endanum. Koma ætti í námsskrá grunnskólanna tómstundamenntun. Í gegnum tómstundamenntun má t.d. auka trúnna á sjálfan sig og eigin getu, sem gerir manni jafnvel kleift að standast ýmsar freistingar sem eru í boði í samfélaginu í dag og ógna jafnvel velferð þess. Tómstundamenntun getur líka nýst við starfslok síðar á ævinni, þegar maður stendur frammi fyrir þeim tímamótum að hafa allt í einu nægan tíma til þess að gera allt sem manni langar til að gera, en hefur ekki hugmynd um hvað manni langar eða hvað er í boði.

Tómstunda- og félagsmálafræðingar á Íslandi telja nú vel fyrir hundraðið. Er ekki kominn tími á að nýta sér þeirra sérþekkingu?

Hvað er tómstunda- og félagsmálafræði?

Það er ekki úr vegi fyrst maður er rétt að klára fimm ára háskólanám (3 ár B.A. og 2 ár M.Ed) í tómstunda- og félagsmálafræði að velta fyrir sér svarinu við þeirri spurningu sem dynur á mann á mannamótum, hvað er tómstunda- og félagsmálafræði?

Áður en spurningunni verður svarað verður að byrja á því að útskýra hvað tómstundir og tómstundastarf er og tilurð þess náms. Tómstundir er skilgreint sem sá tími sem maður eyðir í skipulagt starf eða afþreyingu og fer fram í frítíma hvers og eins. Frítími er aftur á móti sá tími sem maður er ekki að sinna vinnunni sinni eða (skyldu)námi og uppfylla líkamlegar og andlegar þarfir, eins og að matast, sofa, þrífa sig og sinna heilsunni (Vanda Sigurgeirsdóttir, 2010).

Síðan angar iðnbyltingarinnar náðu til Íslands og gerðu meðal annars út af við þá baðstofumenningu sem var við lýði áratugum saman frá upphafi Íslandsbyggðar, þar sem heilu kynslóðirnar eyddu kvöldunum við allskyns handavinnu, húslestur, spil og söng, þá hefur frítími fólks aukist og þá sérstaklega yngstu kynslóðarinnar sem áður fyrr tók til hendinni við húsverkin til jafns við þá fullorðnu. Við það að flytjast í þéttbýli þá myndaðist tómarúm sem umlukti börn og unglinga. Koma þurfti upp húsnæði og útvega fullorðna fólkinu atvinnu og var það í algerum forgangi vegna breyttra aðstæðna í þjóðfélaginu. Menntamál voru því sett í þriðja sæti, þó það ofarlega eingöngu vegna þess að við að borgarvæðast krafðist nýrrar þekkingar og vinnubragða. Allt annað sat á hakanum og þar á meðal ungviðið sem var hvernig sem á það er litið, afgangsstærð í samfélaginu. Í síbreytilegum heimi þar sem stefnubreyting verður daglega, einfaldlega það sem er „inn“ í dag er „út“ á morgun, eiga þeir sem eldri eru, erfitt með að fylgja þeirri þróun og eru jafnan mörgum skrefum á eftir. Það sem liggur þar að baki er að æska uppalenda er í raun og veru úrelt fyrirbrigði þegar kemur að uppeldi þeirra eigin barna. Ekki er hægt að heimfæra reynslu og þekkinguna yfir á næstu kynslóð, því í nútímaþjóðfélagi gerast hlutirnir hratt og nýjar hættur leynast víða sem hugsanlega voru ekki áður. Sem svar við þeirri þróun var komið á fót sérstökum félagsmiðstöðvum unglinga og var litið á þær sem visst öryggistæki, þar sem hægt væri að hafa eftirlit með unglingunum og beina þeim á heilbrigðari og skynsamari brautir (Árni Guðmundsson, 2006).

Með tilkomu iðnbyltingarinnar breyttist líf fólks. Í stað þess að vinna hátt í 70 stunda vinnuviku, þá er normið í dag 35 - 40. Tilkoma alls kyns tækni, tækja og tóla varð til þess að létta mannshöndinni verk sem áður voru erfið og tóku mikinn tíma, þar með talið heimilisstörf. Lífsgæði fólks jókst og t.d. má nefna að í Bandaríkjum Norður-Ameríku þrefaldaðist fjöldi þeirra sem voru á eftirlaunaaldri eftir aldamótin 1900 (Leitner og Leitner, 2003). Þess má geta að í framhaldi af því að ef mannfjöldaspá Hagstofu Íslands stenst, þá er áætlað að fjöldi íslendinga á eftirlaunaaldri verði hátt í 100.000 árið 2060 (Hagstofa Íslands. e.d).

Samkvæmt Weiskopf (1982) þá eyðir meðalmaður hátt í 27 árum af ævi sinni í tómstundir, það er að segja ef við miðum við að meðalmaðurinn nái 70 ára aldri. Af þessum 27 árum eyðir hann síðan um það bil 10 árum í sjónvarpsgláp og fyrst við erum farin að tala um sjónvarpsgláp, þá eyða börn á aldrinum 2 - 5 ára 25 - 32 klukkustundum á viku fyrir framan sjónvarpið (Pawlowski, 2000).

Ekki hefur verið um það deilt að hófleg líkamsrækt hressir mannsins hjarta og varla væri líkamsrækt innleidd í námsskrá grunn- og framhaldsskóla á Íslandi sem og annars staðar í hinum siðvædda heimi ef svo væri ekki. Það á engu síður við um tómstundir og tómstundastarf ýmis konar. Rannsóknir hafa sýnt fram á það að þátttaka í skipulögðu tómstundastarfi getur haft góð áhrif á heilsu fólks, bæði andlega og líkamlega (Caldwell, 2005, Siegenthaler, 1997). Skipulagt tómstundastarf hefur einnig forvarnagildi gagnvart unglingum (Þórólfur Þórlindsson et al, 1998).  

Af þessu má sjá að skipulagt tómstundastarf er vel til þess fallið til þess að auka almennt heilbrigði fólks og lífshamingju til lengri tíma litið. En til þess að þeim markmiðum sé náð þá hefur myndast þörf fyrir fagfólk sem sérhæfir sig í vettvangi frítímans og nám í tómstunda- og félagsmálafræði er eitt svar við þeirri þörf. Í boði er nám í tómstunda- og félagsmálafræðum við Menntavísindasvið Háskóla Íslands og skiptist í þriggja ára B.A.-nám og í framhaldi af því tveggja ára M.Ed.-nám. Tómstunda- og félagsmálafræðin er í raun og veru þverfaglegt nám og eru mörg námskeið sameiginleg með öðrum námsleiðum, t.d. kennaranámi og þroskaþjálfanámi. Námið inniheldur sálfræði, siðfræði, aðferðafræði ýmis konar, félagsfræði, verkefna- og viðburðastjórnun, stjórnun og rekstur, útivist og útinám, fyrir utan sjálfa tómstundir barna, unglinga og aldraðra svo fátt eitt sé nefnt. Í boði er bæði staðnám og fjarnám fyrir þá sem kjósa að sitja námið meðfram vinnu.

Vonandi er einhver aðeins vísari um hvað er tómstunda- og félagsmálafræði eftir þennan lestur. 

Heimildir

Árni Guðmundsson (2006). Saga félagsmiðstöðva í Reykjavík 1942-1992.  Hafnarfjörður: höf.

Caldwell, L.L. (2005): Leisure and health: why is leisure therapeutic?, British Journal of Guidance & Counselling, 33:1, 7-26. Sótt þann 29. maí 2013 af http://dx.doi.org/10.1080/03069880412331335939

Hagstofa Íslands. (E.d). Mannfjöldaspá sótt 29. maí 2013 af http://www.hagstofa.is/?pageID=2593&src=/temp/Dialog/varval.asp?ma=MAN09010%26ti=Sp%E1+um+mannfj%F6lda+eftir+kyni+og+aldri+2011%2D2060++++++++%26path=../Database/mannfjoldi/mannfjoldaspa2010/%26lang=3%26units=Fj%F6ldi 

Leitner, M. J. og Leitner, S. F. (2003). Leisure enhancement. Binghamton, NY : Northam :: Haworth ; Roundhouse.

Vanda Sigurgeirsdóttir. (2010). Skilgreining á hugtakinu tómstundir. Ráðstefnurit Netlu – Menntakvika 2010. Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Sótt þann 29. maí 2013 af http://netla.khi.is/menntakvika2010/025.pdf

Pawlowski, C. (2000). Glued to the tube: The threat of television addicttion to today's family. Naperville, IL: Sourcebooks, Inc

Siegenthaler, K. L. (1997). Health benefits of leisure, Parks and recreation, 32(1), 24, 26, 28, 30-31 

Weiskopf, D. (1982). Recreation and leisure: Improving the quality of life. Boston: Allyn and Bacon

Þórólfur Þórlindsson, Inga Dóra Sigfúsdóttir, Jón Gunnar Bernburg og Viðar Halldórsson. (1998). Vímuefnaneysla ungs fólks : umhverfi og aðstæður. Reykjavík: Rannsóknastofnun uppeldismála- og menntamála.